โดย อ.วรชาติ มีชูบท

บทความปัจจุบัน | บทความย้อนหลัง : ตอนที่ ๑ - ๒๐ | ๒๑ - ๔๐ | ๔๑ - ๖๐ | ๖๑ - ๘๐ | ๘๑ - ๑๐๐ | ๑๐๑ - ๑๒๐ | ๑๒๑ - ๑๔๐ |

|  ก่อนหน้า  |  ๓๑  |  ๓๒  |  ๓๓  |  ๓๔  |  ๓๕  |  ๓๖  |  ๓๗  |  ๓๘  |  ๓๙  |  ๔๐  |  ถัดไป  |

๓๔. ย่าเหล สุนัขทรงเลี้ยงในรัชกาลที่ ๖ (๑)

          เมื่อกล่าวถึงสุนัขทรงเลี้ยงในพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ท่านผู้อ่านทุกท่านคงนึกถึง "ย่าเหล" สุนัขที่ได้ชื่อว่าเป็น "มิตรแท้" ในพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว

          คำว่า "มิตรแท้" นี้ มีที่มาจากบทละครเรื่อง "My Friend Jarlet" ของ Arnold Golsworthy และ E.B. Norman ซึ่งพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวครั้งทรงดำรงพระอิสริยยศเป็นสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช สยามมกุฎราชกุมารได้ทรงร่วมกับพระอนุชาและเจ้านายที่ประทับทรงศึกษาอยู่ในยุโรปจัดแสดงถวายพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ที่กรุงเจนีวา ประเทศสวิสเซอร์แลนด์เมื่อเดือนพฤษภาคม พ.ศ. ๒๔๔๐ และต่อมาในเดือนมกราคม พ.ศ. ๒๔๔๒ สมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้าจักรพงษ์ภูวนาถ กรมขุนพิษณุโลกประชานาถได้ทรงจัดแสดงถวายสมเด็จพระบรมโอรสาธิราชฯ ที่กรุงเซนต์ปีเตอร์สเบิร์ก ประเทศรุสเซีย

          เมื่อเสด็จนิวัติพระนครในตอนปลาย พ.ศ. ๒๔๔๕ แล้ว นอกจากจะได้โปรดเกล้าฯ ให้เสด็จเข้ารับราชการในกรมราชเลขานุการเพื่อทรงเรียนรู้ข้าราชการทั้งปวง กับทรงเป็นนายพลเอเอก จเรทัพบก นายพลเรือเอก จเรทัพเรือ และราชองครักษ์พิเศษแล้ว พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวยังได้โปรดเกล้าฯ ให้ทรงเป็นผู้อำนวยการปฏิสังขรณ์พระปฐมเจดีย์ ซึ่งทำให้ต้องเสด็จพระราชดำเนินไปประทับแรมที่นครปฐมอยู่เนือง ๆ

          วันหนึ่งใน พ.ศ. ๒๔๔๘ ระหว่างประทับแรมที่พระตำหนักนันทอุทยาน จังหวัดนครปฐม ได้เสด็จพระราชดำเนินทรงตรวจเรือนจำมณฑลนครไชยศรี และมีผู้เห็นเหตุการณ์ได้เล่าไว้ว่า ในระหว่างเสด็จทอดพระเนตรสถานที่ต่าง ๆ ภายในเรือนจำนั้น ได้ทอดพระเนตรเห็นลูกสุนัขพันทาง ๒ ตัว ซึ่งเกิดจากแม่สุนัขพันธุ์ไทยที่เติบโตอยู่ในเรือนจำมณฑลนครไชยศรี ส่วนตัวพ่อนั้นเป็นสุนัขพันธุ์ต่างประเทศของ "เจ้าคุณเทศา" คือ พระยาสุนทรบุรีศรีพิไชยสงคราม (ชม สุนทรารชุน)  ^[๑] สมุหเทศาภิบาลสำเร็จราชการมณฑลนครไชยศรี ซึ่งจวนของท่านเจ้าคุณเทศาอยู่ติดกับเรือนจำนั้นเอง

          ในเวลานั้นลูกสุนัขทั้งสองกำลังนอนดูดนมแม่อยู่ที่เชิงบันไดโรงครัวภายในเรือนจำ เมื่อทอดพระเนตรเห็นลูกสุนัขทั้งสองตัวนั้น สมเด็จพระบรมโอรสาธิราชฯ ทรงดีดพระหัตถ์เรียก ลูกสุนัขตัวที่ขนยาวปุยสีขาว มีด่างดำที่ใบหน้า ขนบนหลังเป็นสีดำเหมือนอานม้า หูตก หางเป็นพวง ได้วิ่งมาเฝ้าคลอเคลียแทบเบื้องพระยุคลบาท เป็นที่ต้องพระราชหฤทัยอย่างยิ่ง เมื่อเสด็จพระราชดำเนินกลับที่ประทับแรมที่สวนนันทอุทยานแล้ว จึงได้โปรดเกล้าฯ ให้ข้าราชบริพารในพระองค์คนหนึ่งมาขอลูกสุนัขนั้นไปทรงเลี้ยง และโดยที่ลูกสุนัขทั้งสองยังไม่หย่านม หลวงไชยราษฎร์รักษา (โพธิ์ เคหะนันทน์)  ^[๒] พธำมรงค์เรือนจำมณฑลนครไชยศรี จึงได้น้อมเกล้าฯ ถวายลูกสุนัขทั้งสองไปพร้อมกับแม่สุนัขนั้น

          เมื่อทรงรับแม่และลูกสุนัขทั้งสองมาเป็นสุนัขทรงเลี้ยงนั้น เป็นเวลาที่กำลังทรงพระราชนิพนธ์แปลบทละครเรื่อง "My Friend Jarlet" เป็นภาษาไทยในชื่อ "มิตร์แท้" โดยมีเนื้อเรื่องย่อว่า เมื่อเยอรมันเข้ายึดครองฝรั่งเศสคราวสงครามฟรังโก - ปรัสเซียน (Franco - Prussian War) เมื่อปี ค.ศ. ๑๘๗๐ – ๗๑ มีชาวฝรั่งเศสคิดทำการกู้ชาติโดยทางลับ ซึ่งเรียกกันในสมัยหนึ่งว่า "อันเดอร์กราวนด์" (Underground) หรือปฏิบัติการใต้ดิน วันหนึ่งปอลซึ่งเป็นสมาชิกคนหนึ่งของสมาคมลับใต้ดินนี้ถูกทหารเยอรมันจับได้ และจะถูกประหารชีวิตเพราะมีการกระทำอันเป็นจารชน แต่ปอลนั้นหลงรักมารีผู้เป็นหลานสาวของเจ้าของโรงแรมที่ตนพักอยู่กับยาร์เลต์ผู้เป็นสหายสนิท ฝ่ายยาร์เลต์นั้นเกรงว่า หากปอลแต่งงานกับมารีแล้วตนจะลำบากเพราะขาดผู้อุปถัมภ์ค่าใช้จ่าย จึงพยายามกีดกันมิให้ปอลกับมารีได้ติดต่อกัน ถึงวันที่ปอลโดนจับและทหารเยอรมันจะมานำตัวปอลไปประหารนั้น ยาร์เลต์ได้สนทนากับมารีและทราบความว่า มารีนั้นคือธิดาของตน แต่ไม่เคยได้พบกันมาก่อนเพราะยาร์เลต์ได้เลิกรากันไปกับมารดาของมารีตั้งแต่มารียังอยู่ในครรภ์มารดา เมื่อปอลกลับมาที่โรงแรมเพื่อจะร่ำลามารีก่อนที่ทหารเยอรมันจะมาคุมตัวไปประหารนั้น ยาร์เลต์จึงได้อาสาไปตายแทนเพื่อให้คนที่ตนรักทั้งสองได้ครองคู่ร่วมกันอยู่พอดี จึงได้โปรดพระราชทานนามลูกสุนัขตัวสีขาวมีจุดด่างดำที่วิ่งมาคลอเคลียอยู่แทบเบื้องพระยุคลบาทนั้นว่า "ย่าเหล" ซึ่งแปลงมาจากชื่อตัวละคร "ยาร์เลต์" ส่วนสีน้ำตาลอีกตัวหนึ่งนั้นพระราชทานนามว่า "ปอล"

          ปอลคงจะมีชีวิตที่ไม่ยืนยาว จึงไม่มีผู้ใดกล่าวถึงปอลอีกเลย ส่วนย่าเหลเมื่อได้เข้ามาอยู่ในพระราชสำนักแล้ว ก็ได้โปรดเกล้าฯ ให้คุณมหาดเล็กคนหนึ่งเป็นผู้ดูแลเลี้ยงดูย่าเหล เป็นต้นว่า จัดการอาบน้ำฟอกสบู่โรยแป้งฝุ่นหอมให้แก่ย่าเหล และนำย่าเหลขึ้นเฝ้าทุก ๆ เช้าในเวลาที่ตื่นพระบรรทม ต่อจากนั้นย่าเหลก็จะรับหน้าที่เสมือนมหาดเล็กคอยหมอบเฝ้าและตามเสด็จมิให้คลาดไปจากสายพระเนตร เวลาที่ทรงพระอักษรหรือประทับเสวยพระกระยาหาร ย่าเหลก็จะหมอบเฝ้าอยู่ใกล้ที่ประทับ แม้แต่เวลาเสด็จลงทรงกีฬา หรือเสด็จไปทรงปฏิบัติพระราชกรณียกิจในพระราชฐานที่ประทับ ย่าเหลก็จะตามเสด็จไปด้วยทุกหนแห่ง เวลาเสด็จเข้าพระบรรทม ย่าเหลก็ยังตามเสด็จไปหมอบเฝ้าอยู่มิห่างจากพระแท่นบรรทมเสมือนเป็นมหาดเล็กห้องพระบรรทมเลยทีเดียว ในยามที่จะเสด็จพระราชดำเนินไปทรงปฏิบัติพระราชกรณียกิจนอกพระราชฐาน ย่าเหลก็จะตามมาส่งเสด็จถึงรถพระที่นั่ง และเมื่อได้ยินทหารรักษาวังที่กองรักษาการณ์หน้าประตูพระราชฐานเป่าแตรคำนับเป็นสัญญาณว่าพระบาทสมเด็จพระเจ้าเอยู่หัวเสด็จพระราชดำเนินกลับมาแล้ว ย่าเหลก็จะมารอเฝ้ารับเสด็จอยู่ที่อัฒจันทร์เทียบรถพระที่นั่งเช่นเดียวกับคุณมหาดเล็กและพระตำรวจที่เข้าเวรประจำการในวันนั้น

          ในยามที่เสด็จพระราชดำเนินเลียบหัวเมืองมณฑลที่ห่างไกล ซึ่งต้องเสด็จรอนแรมไปในป่าเขาที่ทุรกันดารก็โปรดให้ย่าเหลตามเสด็จไปด้วยทุกคราว ทั้งคราวเสด็จพระราชดำเนินเลียบมณฑลพายัพใน พ.ศ. ๒๔๔๘ ประพาสเมืองพระร่วงเมื่อ พ.ศ. ๒๔๕๐ เฉพาะอย่างยิ่งเมื่อคราวเสด็จพระราชดำเนินประพาสหัวเมืองมณฑลปักษ์ใต้ พ.ศ. ๒๔๕๒ ได้ทรงพระราชบันทึกถึงย่าเหลไว้ใน "จดหมายเหตุประพาศหัวเมืองปักษ์ใต้" ว่า

          ย่าเหลนั้นได้ชื่อว่าเป็นสุนัขที่ฉลาด และมีความจงรักภักดีต่อเบื้องพระยุคลบาทเป็นอย่างยิ่ง จึงได้รับพระราชทานพระมหากรุณาชุบเลี้ยงเยี่ยงมหาดเล็กในพระองค์คนหนึ่งเลยทีเดียว ดังจะเห็นได้จากเมื่อเสด็จขึ้นครองราชย์แล้วได้พระราชทานเข็มข้าหลวงเดิมเป็นเข็มรูปพระวชิราวุธคมเงินด้ามทองให้แก่ย่าเหล เป็นเครื่องหมายว่า ย่าเหลได้ถวายตัวเป็นมหาดเล็กมาแต่ก่อนเสด็จเสวยสิริราชสมบัติ ทั้งยังได้โปรดเกล้าฯ พระราชทานเหรียญราชรุจิและเสมาอักษรพระบรมนามภิไธยย่อ ว.ป.ร.ทองคำให้แก่ย่าเหลเพื่อเป็นพยานว่า ย่าเหลได้รับใช้ใกล้ชิดเบื้องพระยุคลบาทเช่นเดียวกับข้าราชบริพารทั้งหลาย นอกจากนั้นยังได้โปรดเกล้าฯ ให้จัดทำแผ่นทองคำลงยามีตัวอักษรสีดำจารึกข้อความว่า "ฉันชื่อย่าเหล เป็นสุนัขของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว" ห้อยคอย่าเหลไว้ตลอดเวลา เพื่อให้ที่ผู้พบเห็นย่าเหลภายนอกพระราชฐานได้ทราบและนำกลับมาถวายคืน กับได้โปรดเกล้าฯ ให้ย่าเหลมีเงินเดือน ๆ ละ ๔๐ บาทเท่ากับเงินเดือนชั้นมหาดเล็กสำรอง (เทียบเท่าว่าที่นายร้อยตรี)
 

          เงินเดือนของย่าเหลนี้โปรดให้เก็บรวบรวมไว้ แล้วได้พระราชทานไปในการกุศลต่าง ๆ ในนามของย่าเหล เช่น โปรดพระราชทานไปเป็นทุนก่อสร้างกุฏิปฏิบัติธรรมของเจ้าอาวาสวัดพระปฐมเจดีย์ ได้พระราชทานนามกุฏินั้นว่า "กุฏิย่าเหล" เมื่อ พ.ศ. ๒๔๕๕