โดย อ.วรชาติ มีชูบท

บทความปัจจุบัน | บทความย้อนหลัง : ตอนที่ ๑ - ๒๐ | ๒๑ - ๔๐ | ๔๑ - ๖๐ | ๖๑ - ๘๐ | ๘๑ - ๑๐๐ | ๑๐๑ - ๑๒๐ | ๑๒๑ - ๑๔๐ |

|  ก่อนหน้า  |  ๖๑  |  ๖๒  |  ๖๓  |  ๖๔  |  ๖๕  |  ๖๖  |  ๖๗  |  ๖๘  |  ๖๙  |  ๗๐  |  ถัดไป  |

๖๔. พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวกับการดนตรี (๒)

          นอกจากกิจการดนตรีไทยที่ทรงสนับสนุนและส่งเสริมมาแต่ยังทรงดำรงพระอิสริยยศเป็นสมเด็จพระยุพราช ครั้นเสด็จเถลิงถวัลยราชสมบัติแล้วก็ได้โปรดเกล้าฯ ให้พระประดิษฐ์ไพเราะ (เอวัน วาระศิริ) ^[๑] รวบรวมนักดนตรีไทยมาฝึกซ้อมเครื่องดนตรีสากลจนสามารถรวบรวมเป็นวงเครื่องสายฝรั่งหลวงหรือวงดุริยางค์สากล (Symphony Orchestra) วงแรกของภาคพื้นเอเชีย ต่อมาได้โปรดเกล้าฯ ให้ย้ายขุนเจนรัถรถจากกรมรถไฟหลวง มาประจำวงเครื่องสายฝรั่งหลวง แล้วทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ พระราชทานนามและนามสกุลเป็นไทยว่า "ปิติ วาทยกร" ทั้งยังได้โปรดเกล้าฯ พระราชทานบรรดาศักดิ์เป็นหลวงเจนดุริยางค์และพระเจนดุริยางค์ ปลัดกรมกองเคื่องสายฝรั่งหลวงตามลำดับ

          วงเครื่องสายฝรั่งหลวงนี้ ได้ออกโรงบรรเลงเพลงคลาสสิคหน้าพระที่นั่ง ณ โรงโขนหลวงสวนมิสกวันอยู่เสมอ ทั้งยังได้ร่วมกับชาวต่างประเทศที่มีความสามารถทางดนตรีคลาสสิคจัดแสดงมหาอุปรากรขึ้นเป็นครั้งแรกในประเทศสยามและภาคพื้นเอเชียอาคเนย์ เริ่มจากอุปรากรเรื่อง คาเวลาเรีย รัสติคาน่า และได้จัดแสดงเรื่องอื่นๆ ต่อมาอีกหลายคราวตราบจนสิ้นรัชสมัย ในตอนปลายรัชกาลโปรดเกล้าฯ ให้จัดตั้ง "ศาลานรสิงห์" หรือที่รู้จักกันดีในชื่อ "กาแฟนรสิงห์" ขึ้นที่สนามเสือป่า ตรงมุมพระลานพระราชวังดุสิต ด้านถนนศรีอยุธยา ก็ได้โปรดเกล้าฯ ให้พระเจนดุริยางค์ยกวงเครื่องสายฝรั่งหลวงมาบรรเลงเพลงประเภทไลท์มิสิคที่ "ศาลานรสิงห์" เป็นประจำทุกวันพฤหัสบดี ระหว่างเวลา ๑๗.๐๐ - ๑๙.๐๐ น. ซึ่ง "ในวันนั้นบรรดาชาวต่างประเทศและผู้มียวดยานนำมาจอดฟังการบรรเลงดนตรีกันเป็นแพแน่นขนัด การขายเครื่องดื่มและเครื่องยิโภคในวันนั้นจะมีรายได้สูงมาก พวกเดินโต๊ะก็ได้ทิปกระเป๋าตุ่ยไปตามๆ กัน" ^[๒]

          การแสดงดนตรีที่ศาลานรสิงห์นี้ นอกจากจะทำให้นักดนตรีในวงเครื่องสายฝรั่งหลวงได้มีโอกาสฝึกฝีมือและออกแสดงเป็นประจำทุกวันโดยมีรายได้พิเศษตอบแทนแล้ว ยังเป็นการเปิดโอกาสให้นักเรียนพรานหลวงที่ได้เล่าเรียนมาทางดนตรีสากลได้มีโอกาสฝึกฝีมือและออกแสดงตามควรแก่โอกาสด้วย

          นอกจากวงเครื่องสายฝรั่งหลวงแล้ว ยังได้โปรดเกล้าฯ ให้ขยายการจัดตั้งแตรวงขึ้นในหน่วยทหารต่างๆ และสำหรับแตรวงประจำกรมทหารบกม้าที่ ๑ รักษาพระองค์นั้น โปรดเกล้าฯ ให้จัดเป็นแตรวงบนหลังม้าเป็นวงแรกของภาคพื้นเอเชียอาคเนย์ และได้เริ่มบรรเลงนำขบวนในการเสด็จพระราชดำเนินเลียบพระนครทางสถลมารคเมื่อวันที่ ๓ ธันวาคม พ.ศ. ๒๔๕๔ เป็นครั้งแรก และเมื่อพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวเสด็จสวรรคตแล้ว แตรวงบนหลังม้านี้ก็ได้ถูกยุบเลิกไป แต่จะเป็นเมื่อใดไม่ปรากฏหลักฐานแน่ชัด

          อนึ่ง เมื่อทรงต้องกองเสือป่าขึ้นแล้วก็ได้โปรดเกล้าฯ ให้จัดตั้งแตรวงประจำกรมกองเสือป่าด้วย แต่สำหรับกรมเสือป่าพรานหลวงรักษาพระองค์ ซึ่งเป็นหน่วยเคลื่อนที่เร็วประดุจกองทหารม้านั้นโปรดให้ "วิ่งเหยาะ" ในเวลาสวนสนามแทนการเดินเช่นกรมกองเสือป่าอื่นๆ ทั้งยังได้มีพระราชดำริที่จะจัดให้มี “วงปี่สก๊อต” สำหรับบรรเลงนำแถวเสือป่าพรานหลวงในเวลาสวนสนามอีกด้วย แต่พระราชประสงค์ดังกล่าวไม่สามารถเกิดมีขึ้นได้ในรัชสมัยเพราะไม่สามารถหาครูผู้สอนได้ แตรวงกรมเสือป่าพรานหลวงรักษาพระองค์จึงต้องบรรเลงเพลง “ค้างคาวกินกล้วย” ในเวลาที่เสือป่าพรานหลวงสวนสนามสืบมาตราบจนสิ้นรัชสมัย

          ในส่วนพระองค์นั้นนอกจากจะโปรดเกล้าฯ ให้พระสุจริตสุดา พระสนมเอก จัดตั้งวงมโหรีหญิงล้วนขึ้นในพระราชสำนักแล้ว ยังได้พระราชทานคำแนะนำให้คุณสุมิตรา (สิงหลกะ) สุจริตกุล คุณข้าหลวงเดี่ยวเปียโนเพลงไทยถวาย โดยใช้มือซ้ายบรรเลงฆ้องวง ส่วนมือขวาบรรเลงทำนองซอหรือระนาด และในเวลาที่ประทับ ณ พระราชวังพญาไทในตอนปลายรัชกาลนั้น คุณสุมิตรา สุจริตกุล ได้กรุณาเล่าไว้ว่า เสวยพระกระยาหารเย็นเสร็จแล้วมักจะเสด็จประทับ ณ ห้องพิพิธภัณฑ์ ภายในพระที่นั่งพิมานจักรีชั้นบน โปรดให้ท่านผู้เล่าบรรเลงเดี่ยวเปียโนถวายตามวิธีการที่ทรงแนะ บางคราวก็โปรดให้บรรเลงเปียโนร่วมกับวงดนตรีไทยของพระสุจริตสุดา

          นอกจากพระราชกรณียกิจด้านการวางรากฐานและการส่งเสริมกิจการดนตรีทั้งไทยและสากลแล้ว ยังได้พบหลักฐานอีกว่า เมื่อแรกเสด็จพระราชดำเนินกลับจากทรงศึกษาที่ประเทศอังกฤษ ได้ทรงร่วมแสดงละครพูด เรื่อง "ปล่อยแก่" ของนายบัว วิเศษกุล ในงานฉลองพระชนมายุครบ ๒๖ พรรษา ณ โรงละครทวีปัญญา ภายในพระราชอุทยานสราญรมย์ โดยทรงรับบทเป็นหลวงเกียรติคุณครรชิต ทั้งได้ทรงพระราชนิพนธ์บทร้องพระราชทานแก่ละครเรื่องนี้ไว้ถึง ๑๔ เพลง คือ

          เพลงพระราชนิพนธ์ที่สำคัญในเรื่องปล่อยแก่ ซึ่งต่อมาได้โปรดเกล้าฯ พระราชทานให้เป็นบทร้อง "ให้พรทั่วไป" ของนักเรียนโรงเรียนมหาดเล็กหลวง แล้วได้พระราชทานให้กระทรวงธรรมการเผยแพร่ไปยังโรงเรียนต่างๆ ทั่วพระราชอาณาจักร คือ เพลง "แขกบรเทศ" ซึ่งมีเนื้อร้องดังนี้

          ต่อจากนั้นเมื่อเสด็จเสวยสิริราชสมบัติใน ปี พ.ศ. ๒๔๕๓ แล้ว ก็ได้ทรงพระราชนิพนธ์บทร้องสำหรับเพลงต่าง ๆ ไว้ในบทละครพระราชนิพนธ์อีกมาก ดังที่ได้มีผู้รวบรวมบทพระราชนิพนธ์ซึ่งมีผู้นิยมนำไปขับร้องประกอบทำนองเพลงไทยถึง ๓๖ เพลง ดังนี้