นายกองโท เจ้าพระยาธรรมศักดิ์มนตรี (สนั่น เทพหัสดิน ณ อยุธยา)

จอมพล พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงนครไชยศรีสุรเดช

เสนาบดีกระทรวงกะลาโหม

เมื่อครั้งทรงดำรงพระยศเป็นนายพลเอก ผู้บัญชาการกรมยุทธนาธิการ

พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าอยู่หัวเมื่อครั้งทรงเป็น "นิสิตออกซ์ฟอร์ด"

          "บรรดาผู้อ่านหนังสือพิมพ์ของท่าน คงจะได้สังเกตเห็นแล้วว่าฟุตบอลนั้น ในสมัยนี้มีคนพอใจชอบเล่นกันเปนอันมาก แลไม่ต้องสงสัยเลยคงจะเปนการเล่นที่จะยั่งยืนต่อไปในกรุงเทพฯ ข้อนี้ก็ไม่ปลาดอะไร แต่ท่านทั้งหลายคงจะได้สังเกตเห็นแล้วว่าฟุตบอลซึ่งเปนการเล่นของชาวอังกฤษโดยแท้นั้น พึ่งจะได้มีคนนิยมเล่นกันมากใน ๔ - ๕ ปีนี้เอง. ตามโรงเรียนต่างๆ นั้น ได้เล่นกันมานานแล้วจริงอยู่ แต่ในหมู่ทหารพึ่งจะได้มาแลเห็นเล่นกันหนาตาขึ้นในเร็วๆ นี้เอง. ผู้บังคับบัญชาฝ่ายทหารย่อมทราบอยู่ดีแล้วว่า เวลาใดที่คนหนุ่มๆ มาประชุมรวมกันอยู่ในที่แห่งเดียวกันเปนจำนวนมาก จะเปนทหารหรือพลเรือนก็ตาม ความคนองอันเปนธรรมดาแห่งวิสัยหนุ่มจำเปนต้องมีทางระบายออกโดยอาการอย่างใดอย่าง ๑ ในสมัยก่อนเมื่อครั้งกองทัพของเราได้เริ่มจัดระเบียบขึ้นตามแบบของกองทัพเยอรมันโดยเคร่งครัดนั้น การเล่นใดๆ และการกรีฑาทั้งปวงย่อมนับว่าเปนสิ่งที่ไม่สมควรแก่ทหาร เพราะฉนั้นข้าพเจ้าเข้าใจว่าด้วยเหตุนี้เองผู้บังคับบัญชาฝ่ายทหารของเรา ถึงจะไม่ห้ามปรามตรงๆ จึงไม่ใคร่จะได้อุดหนุนส่งเสริมการเล่นอย่างใดๆ ทั้งสิ้น จริงอยู่การกรีฑาได้มีมาแล้วเปนครั้งคราว และเราก็ยังจำได้ว่าได้เคยเห็นการกรีฑาของทหารที่ท้องสนามหลวงมาแล้ว ๒ คราว แต่การกรีฑาอย่างที่จัดมาแล้วนั้นเปนแต่การชั่วคราว ความพยายามที่จะบำรุงการเล่นในหมู่ทหารเพื่อให้เปนทางออกกำลังกายและหย่อนใจนั้นนับว่าไม่มีเลย เพราะฉนั้นทหารไทยเราจึงล้วนเปนผู้ที่ได้เคยต้องประพฤติตนอย่างที่ชนเยอรมันเขาเห็นว่าสมควรแก่ทหาร แต่ซึ่งชาวเราเห็นว่าไม่สนุกอย่างยิ่ง

          ในกองทัพบกอังกฤษ เขาย่อมมีการเล่นแลกรีฑาต่างๆ ส่วนในกองทัพบกรัสเซียเขาก็อุดหนุนการเต้นรำและร้องเพลงเปนทางบรรเทิงใจในหมู่ทหาร ฝ่ายกองทัพเยอรมันนั้น ข้าพเจ้าไม่ทราบว่าทหารมีทางบันเทิงใจโดยอาการอย่างไร ข้าพเจ้าได้ยินแต่กิติศัพท์เขาว่าวิธีเดินก้าวช้ายกขาสูงๆ ซึ่งฝรั่งเขาเรียกกันว่า "เดินตีนห่าน" นั่นแหละเปนวิธีที่เยอรมันเขาใช้สำหรับฝึกหัดกำลังกาย ซึ่งผู้บังคับบัญชาในกองทัพอันเปนเจ้าของแบบอย่างนั้นได้ให้อนุมัติเห็นชอบด้วย. การเดินชนิดนี้ข้าพเจ้าเข้าใจว่าคงจะต้องใช้กำลังมากจริง แต่จะนับว่าเปนทางบันเทิงใจนั้นยังแลไม่เห็น แต่อย่างไรก็ดี วิธีเดินตีนห่านนี้ หาได้นำเอามาใช้เปน แบบอย่างในกองทัพไทยเราไม่ และเมื่อการเล่นอย่างใดๆ อื่นก็มิได้จัดให้มีขึ้น ทหารของเราจึงมิได้มีการเล่นเพื่อหย่อนใจและออกกำลังกายเลย เว้นไว้แต่การฝึกหัดดัดตนและหัดกำลังกาย ซึ่งทหารของเราก็ถือว่าเปนการงาน มิใช่การเล่น. ทางหย่อนใจนี้แหละเปนสิ่งที่ทหารเราต้องการ ก็เมื่อทหารเหล่านี้ไม่มีทางที่จะระบายความคนองซึ่งมีอยู่โดยธรรมดานั้นโดยอาการอันปราศจากโทษและสนุกสนาน คือ มีการเล่นชนิดที่ออกกำลังกายอย่างลูกผู้ชาย อีกประการหนึ่งการดื่มเหล้าเบียร์ฤาก็มิใช่เปนทางหย่อนใจที่จะหาได้ด้วยราคาถูกเหมือนอย่างในเมืองอื่นบางเมือง ทหารของเราตามทางราชการ จึงนับว่าไม่มีทางสนุกสนานหย่อนใจอะไรเลย แต่ในทางซึ่งมิใช่ราชการหรือทางส่วนตัวนั้น เขาทั้งหลายบางทีก็ระบายความคนองของเขาโดยวิธีไม่สนุกแก่พลเรือนเลย (เพราะพลเรือนมักต้องหัวแตก) และไม่ขันสำหรับพลตระเวนด้วย ส่วนนายผู้มีน่าที่บังคับบัญชา ก็ต้องใช้ความระวังระไวอยู่เสมอ เพื่อควบคุมคนที่อยู่ในบังคับของตน.

          ต่อมาความนิยมอย่างใหม่ได้ปรากฏขึ้นทีละเล็กละน้อย. ในโรงเรียนนายร้อยและนายเรือ ได้เกิดเล่นฟุตบอลกันขึ้น ฟุตบอลได้เกิดมีขึ้นด้วยอาการอย่างไรนั้น ก็หาได้มีปรากฏในจดหมายเหตุแห่งใดไม่ และข้าพเจ้าไม่ทราบว่า ผู้มีหน้าที่บังคับบัญชาจะได้เปนผู้ชักนำเข้ามาหรืออย่างไร แต่การเล่นของอังกฤษชนิดนี้ย่อมมีลักษณอยู่อย่าง ๑ คือ ว่าถ้าได้เข้าไปถึงแห่งใดแล้ว แม้ทางราชการจะแสดงกิริยาเม้ยเมินสักเท่าใดก็ดี คงไม่สามารถจะบันดาลให้สูญหายไปได้ เพราะฉนั้นในไม่ช้าการเล่นฟุตบอลนี้จึงได้กลายมาเปนวิธีหย่อนใจแลออกกำลังกายของนักเรียนนายร้อยแลนายเรือ ฝ่ายผู้ที่มีอำนาจบังคับบัญชานั้น ก็เออ อวยอุดหนุนไปตามควร. เมื่อในเร็วๆ นี้ได้มีการเล่นแข่งขันกันหลายคราวอย่างฉันมิตร์ ในระหว่างนักเรียนนายร้อยทหารบกแลเสือป่ากรมพรานหลวงรักษาพระองค์ ซึ่งอยู่ใกล้กันในบริเวณสวนดุสิต ส่วนนักเรียนนายเรือก็ได้มาเล่นกับนักเรียนมหาดเล็กหลวงหลายคราว.

          ต่อนั้นมาฟุตบอลจึงได้เข้าไปถึงโรงทหาร ผู้ใดได้เปนผู้นำเข้าไปนั้น ข้าพเจ้าหาทราบไม่ แต่จะเปนใครก็ตาม เขาเปนผู้สมควรที่จะได้รับความขอบใจแห่งเราทั้งหลาย และข้าพเจ้าเชื่อแน่ว่าพวกทหารเองคงจะรูสึกขอบคุณเขาเปนอันมาก. เวลานี้พวกทหารมีทางที่จะหย่อนใจด้วยความร่าเริงและไม่มีโทษ ส่วนการเล่นนั้นเองก็เปนที่บันเทิงไม่เฉภาะแต่ส่วนผู้เล่น ทั้งคนดูก็พลอยรู้สึกสนุกสนานด้วย. ท้องสนามหลวงเวลานี้เปนสนามที่ฝึกหัดเล่นฟุตบอลสำหรับทหาร ดังที่เราเห็นอยู่แทบทุกวันเวลาบ่ายๆ เต็มไปด้วยเพื่อนทหารที่ล้อมคอยดูตะโกนบอกและล้อกันฉันเพื่อนฝูง. สนามหญ้าในพระบรมมหาราชวังหลังวัดพระแก้ว ก็เปนที่สำหรับเล่นของกรมทหารรักษาวัง ส่วนทหารมหาดเล็กรักษาพระองค์ก็ไปเล่นที่สวนมิสกะวันใกล้โรงโขนหลวงที่สวนดุสิต แลได้เล่นแข่งขันกับเสือป่ากรมพรานหลวงรักษาพระองค์เนืองๆ เปนการบำรุงความสามัคคีให้ดีขึ้น ตั้งแต่ฟุตบอลได้เข้าไปถึงในกองทัพบกแล้ว ความรู้สึกเปนเกลอกันในหมู่ทหาร สังเกตเห็นได้ว่าดีขึ้นเปนอันมาก ในห้องรักษาการแลห้องขังก็มีคนน้อยลงกว่าแต่ก่อน การออกนอกบริเวณแลการหนีก็มีน้อยลงมาก ความรู้สึกเปนมิตรเปนเกลอในหมู่ทหารและเสือป่าก็ได้เกิดขึ้นจากการเล่นฟุตบอลเปนปฐม ทั้งนี้ส่อให้เห็นว่า นิสัยของทหารเราไม่ถูกกับวิธีปกครองตามแบบของเยอรมัน (ซึ่งไม่ให้มีการเล่น)."  ^[๕]