ส่วนเด็ก ๆ ที่ทรงพระมหากรุณาชุบเลี้ยงไว้กว่า ๕๐ คนนั้นล้วนมีอายุแตกต่างกัน บางคนได้เล่าเรียนมาก่อนถวายตัวก็โปรดเกล้าฯ ให้ไปเล่าเรียนตามโรงเรียนที่ได้เล่าเรียนมาแต่เดิม ส่วนเด็ก ๆ ที่อายุยังน้อยซึ่งมีอยู่กว่า ๓๐ คนยังมิได้รับการศึกษาเท่าที่ควร หากจะให้อยู่เฉย ๆ ก็จะเป็นการเสียเวลาเปล่า จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ตั้งโรงเรียนขึ้นในพระราชวังสราญรมย์ มีชื่อว่า “โรงเรียนยุพราช” อันมีความหมายว่าเป็นโรงเรียนของสมเด็จพระยุพราช ทรงจัดให้พระอภิรักษ์ราชฤทธิ์ซึ่งเป็นราชเลขานุการในพระองค์เป็นผู้ดูแลและกำกับการสอนนักเรียน และทรงจ้างครูพิเศษมาสอนเพิ่มเติมด้วย วิชาที่ทรงกวดขันมากเป็นพิเศษ คือ วิชาภาษาไทย ซึ่งโปรดให้ครูภาษาไทยนำหนังสือ สังกรประโยค สังโยคภิธาน และพิศาลการันต์ มาเป็นตำราสอนนักเรียนในพระองค์ เพื่อให้ได้เรียนรู้หลักของภาษาไทย จึงมีคำกล่าวต่อ ๆ กันมาว่า เด็กนักเรียนจากโรงเรียนยุพราชนี้เมื่อไปศึกษาต่อที่โรงเรียนอื่น มักจะได้รับคำยกย่องจากครูอาจารย์ที่สอนว่า รู้หลักภาษาไทยดี และสอบไล่ได้เป็นที่ ๑ เกือบทุกคน
          ในส่วนพระองค์สมเด็จพระบรมโอรสาธิราชฯ นั้นเมื่อเสด็จกลับจากทรงงานที่กรมยุทธนาธิการในตอนเย็นแล้ว ก็มักจะทรงสอนเด็ก ๆ ทั้งที่กำลังศึกษาอยู่ที่โรงเรียนยุพราชและผู้ที่กลับจากการเล่าเรียนในโรงเรียนอื่น ๆ แล้วด้วยพระองค์เอง วิชาที่ทรงสอนมีทั้งภาษาอังกฤษ ภูมิศาสตร์และประวัติศาสตร์ ฯลฯ นอกจากนั้นยังทรงกวดขันในเรื่องความประพฤติของเด็ก ๆ ทุกคน ที่ทรงกำชับครูผู้สอนคือให้กวดขันมิให้นักเรียนขาดเรียนหรือมาโรงเรียนสาย แต่ปรากฏว่าวันหนึ่งมีนักเรียนคนหนึ่งมาโรงเรียนสายกว่าปกติ จึงมีการสอบสวนกันจนได้ความว่ากลางคืนหนีไปเที่ยวจนดึกเลยตื่นมาโรงเรียนสาย โปรดให้ทำโทษโดยให้เขียนคำว่า “ต่อไปจะหมั่นศึกษาเล่าเรียนและจะไม่มาโรงเรียนสายอีก” เป็นจำนวน ๑,๐๐๐ จบ นักเรียนคนนั้นต้องนั่งคัดข้อความดังกล่าวอยู่ในห้องเรียนตั้งแต่บ่ายไปจนถึง ๒๐ นาฬิกาจึงเสร็จ จึงมิได้รับประทานอาหารเย็น ต้องรอจนเสวยเสร็จซึ่งก็ดึกมากแล้วจึงได้รับพระราชทานเครื่องที่เหลือจากเสวย
          โรงเรียนยุพราชที่พระราชวังสราญรมย์นี้คงเปิดสอนต่อเนื่องมาจนได้เสด็จเสวยสิริราชสมบัติเมื่อวันที่ ๒๓ ตุลาคม พ.ศ. ๒๔๕๓ แต่โดยที่ในช่วงแรกที่ทรงรับราชสมบัตินั้นมีพระราชกิจสำคัญที่ต้องทรงปฏิบัติหลายประการ ทั้งการประดิษฐานพระบรมศพพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว การพระราชพิธีบรมราชาภิเษกเฉลิมพระราชมณเฑียร จึงต้องทรงทิ้งเด็ก ๆ มหาดเล็กรุ่นเยาว์นั้นไว้ที่พระราชวังสราญรมย์ จนถึงวันที่ ๒๘ ธันวาคม พ.ศ. ๒๔๕๓ จึงได้มีพระบรมราชโองการโปรดเกล้าฯ ให้พระยาไพศาลศิลปสาตร์ (สนั่น เทพหัสดิน ณ อยุธยา) มหาดเล็กข้าหลวงเดิมไปเฝ้าทูลละอองธุลีพระบาทเรียนพระราชปฏิบัติเรื่องจัดการศึกษาชาติ และในวันเดียวกันนั้นได้มีพระราชกระแสดำรัสสั่งให้พระยาไพศาลศิลปสาตร์จัดการตั้งโรงเรียนขึ้นในพระบรมมหาราชวังซึ่งเป็นที่ประทับในเวลานั้น แล้วจัดการย้ายมหาดเล็กเด็ก ๆ ที่ยังเล่าเรียนอยู่ตามโรงเรียนต่าง ๆ และที่พระราชอุทยานสราญรมย์มาเล่าเรียนรวมกันที่โรงเรียนที่ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้จัดตั้งขึ้นเนื่องในวันเฉลิมพระชนม์พรรษา แต่เนื่องจากวันที่ ๑ มกราคมซึ่งเป็นวันเฉลิมพระชนม์พรรษานั้นเป็นวันอาทิตย์ พระยาไพศาลศิลปสาตร์จึงได้จัดการย้ายนักเรียนมหาดเล็กรุ่นเยาว์มาเปิดการเรียนการสอนที่ตึกโรงเรียนราชกุมารเก่าในพระบรมมหาราชวังตั้งแต่วันที่ ๒๙ ธันวาคม ซึ่งเป็นวันพฤหัสบดีที่โบราณท่านถือว่าเป็นวันครู และโดยที่นักเรียนทั้ง ๔๑ คนในวันเปิดโรงเรียนนั้นล้วนเป็นผู้ที่ได้ถวายตัวเป็นมหาดเล็กแล้ว ในเวลาต่อมาจึงได้พระราชทานชื่อโรงเรียนนี้ว่า “โรงเรียนมหาดเล็กหลวง”