เครื่องแต่งกายมหาดเล็กรับใช้

 

          ส่วนเครื่องแต่งกายของมหาดเล็กรับใช้นั้น ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้มหาดเล็กรับใช้มีเครื่องแต่งกายโดยเฉพาะต่างไปจากนักเรียนมหาดเล็กหลวงทั่วไป ดังมีรายละเอียดปรากฏใน "ข้อบังคับเครื่องแต่งกายมหาดเล็กรับใช้” ซึ่งทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ออกประกาศและเริ่มบังคับใช้ตั้งแต่วันที่ ๓ ตุลาคมพุทธศักราช ๒๔๕๘ โดยโปรดเกล้าฯ ให้นับข้อบังคับนี้เป็นส่วนหนึ่งของ“พระราชกำหนดเครื่องแต่งตัวข้าราชการในพระราชสำนัก พ.ศ. ๒๔๕๓" คือ

 

 

หม่อมหลวงปิ่น มาลากุล แต่งเครื่องแบบผดตินักเรียนมหาดเล็กรับใช้ชั้นใหญ่

 

 

          แบบที่ ๑ เครื่องแต่งกายปกติ ประกอบด้วย

               ๑. หมวกหนีบ ^[๑] สีน้ำเงิน กลางสีขาว ติดอุณาโลมแบบกรมมหาดเล็ก ^[๒] ทางข้างขวา

               ๒. แผ่นกำมะหยี่ติดคอแบบนักเรียนมหาดเล็กหลวง ^[๓] และมีอักษรพระปรมาภิไธย ว.ป.ร. ใต้พระมหามงกุฎเงิน ติดอย่างมหาดเล็กประจำการ ^[๔] ถ้าเป็นนักเรียนมหาดเล็กรับใช้ชั้นใหญ่ให้มีดาวติดอีก๑ ดวง

               ๓. เสื้อ ผ้าสีขาวแบบราชการ

               ๔. ดุม ตราพระมหาพิชัยมงกุฎเงิน

               ๕. กางเกง สีน้ำเงินรัดใต้ข้อเข่า

               ๖. ถุงเท้า สีดำหรือขาว

               ๗. รองเท้าผูกบู๊ตหรือชู หนังดำหรือแดง หากเป็นรองเท้าดำใช้ถุงเท้าดำหากใช้รองเท้าแดงต้องใช้ถุงเท้าขาว

 

          แบบที่ ๒ เครื่องแต่งกายเต็มยศขาวและครึ่งยศ

               ๑. กางเกงสักหลาดสีน้ำเงินมีแถบเงิน ^[๕] กว้าง ๒ เซนติเมตร ^[๖]

               ๒. รองเท้า บู๊ต หนังดำไม่มีผูก

               นอกนั้นให้แต่งอย่างปกติทั้งสิ้น

 

          แบบที่ ๓ เครื่องแต่งกายเต็มยศใหญ่

               ๑. หมวก สามเหลี่ยมสีดำ

               ๒. เสื้อสักหลาดสีน้ำเงินแบบฟร้อกโค้ต ข้อมือกำมะหยี่มีลูกไม้ปลายข้อมือ มีแถบเงินติดที่คอ ข้อมือและอก

               ๓. เสื้อกั๊กสีขาวมีแถบเงินติดตามรังดุมและชายเสื้อ

               ๔. กางเกงสักหลาดสีขาว รัดใต้เข่ามีเข็มอย่างกางเกงเต็มยศมหาดเล็ก

               ๕. ถุงเท้าขาว

               ๖. รองเท้าค้อตชู หนังดำ มีเข็มเงินติดอย่างแบบมหาดเล็ก

          แบบที่ ๔ เครื่องแต่งกายสโมสร

               มหาดเล็กรับใช้ชั้นใหญ่มีเครื่องแต่งกายสโมสรอนุโลมตามแบบเครื่องแต่งกายสโมสรของข้าราชการกรมมหาดเล็กทุกประการ ^[๗] เว้นแต่หมวกให้คงใช้หมวกหนีบอย่างเครื่องแต่งกายปกติที่กล่าวแล้ว ส่วนมหาดเล็กรับใช้ชั้นเล็กไม่มีเครื่องแต่งกายสโมสร

 

 

หน้าที่ของมหาดเล็กรับใช้

          หม่อมหลวงปิ่น มาลากุล อดีตนักเรียนมหาดเล็กรับใช้ ได้กล่าวถึงหน้าที่ราชการของมหาดเล็กรับใช้ไว้ว่า มีหน้าที่เกี่ยวเนื่องกับมหาดเล็กผู้ใหญ่เกือบจะทุกกรมกอง คือ

 

          ๑. ช่วยเหลือมหาดเล็กห้องพระบรรทม โดยเฉพาะอยู่คอยรับใช้ตั้งแต่เวลาตื่นพระบรรทมจนเสด็จเข้าห้องพระบรรทม คือ อยู่เฝ้าถวายการรับใช้ประจำพระองค์ตลอดเวลา เว้นแต่เวลาเสวยพระกระยาหารกลางวันและค่ำ และเวลาที่ประทับในห้องพระบรรทม เริ่มแต่เสวยพระกระยาหารเช้าแล้ว ทอดพระเนตรและทรงสั่งราชการในหนังสือราชการที่กรมราชเลขาธิการนำมาถวายไว้บนโต๊ะทรงพระอักษร เมื่อทรงพระอักษรเสร็จหากไม่มีเจ้าหน้าที่กรมราชเลขาธิการมาคอยรับก็ต้องนำแฟ้มที่ทรงแล้วไปส่งคืนที่กรมราชเลขาธิการ รวมถึงการถวายเครื่องดื่มขณะที่ทรงพระอักษร ถ้าเป็นเวลากลางวันก็ถวายพระสุธารสจีน ถ้าเป็นเวลากลางคืนถวายวิสกี้โซดา นอกจากนั้นก็คอยรับใช้ตามแต่จะทรงใช้สอย ซึ่งเรื่องที่ทรงใช้สอยใช้นั้นมีตั้งแต่ง่ายจนยาก เช่น ค่ำวันหนึ่งเสด็จพระราชดำเนินไปงานที่สวนสุนันทา พอเสด็จพระราชดำเนินถึงก็มีพระราชดำรัสแก่หม่อมหลวงปิ่น มาลากุล มหาดเล็กรับใช้ให้ไปเบิกเหรียญรัตนาภรณ์ประดับเพชรมา จะพระราชทานพระอรรคชายาเธอ กรมขุนสุทธาสินีนาฏ ^[๘] แต่เวลาที่รับสั่งหานั้นเป็นเวลากลางคืน เจ้าหน้าที่ผู้เก็บรักษาย่อมกลับบ้านไปนานแล้ว ทั้งหม่อมหลวงปิ่น มาลากุล ก็ไม่รู้จักบ้านเจ้าหน้าที่ผู้นั้น แต่ท้ายที่สุดก็สามารถนำเหรียญรัตนาภรณ์ประดับเพชรมาทูลเกล้าฯ ถวายได้ทันเวลาก่อนงานเลิก

 

          ๒. ติดต่อคลังวรภาชน์ในเรื่องทูลเกล้าฯ ถวายค็อกเทลและตีฆ้อง ๑ (ก่อนเสวยประมาณ ๑๐ นาที) และตีฆ้อง ๒ เวลาเสด็จลงเพื่อเข้าห้องเสวย ในการเชิญค๊อกเทลขึ้นทูลเกล้าฯ ถวายนี้ มหาดเล็กรับใช้ต้องไปติดต่อเจ้าหน้าที่คลังวรภาชน์ เริ่มจากพนักงานคลังวรภาชน์รินเหล้าค็อกเทล ใส่น้ำแข็งไส แล้วเขย่าเพื่อให้เหล้านั้นเย็น พอได้ที่ก็รินให้มหาดเล็กรับใช้เทียบหรือดื่มนิดหนึ่ง เพื่อให้แน่ใจว่าไม่มีสิ่งมีพิษเจือปน แล้วจึงจัดใส่ภาชนะให้มหาดเล็กรับใช้เชิญขึ้นทูลเกล้าฯ ในเวลา ๑๔.๔๕ น. และอีกครั้งหนึ่งในเวลา ๒๐.๔๕ น. กล่าวกันว่า โดยส่วนพระองค์พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวนั้น ไม่โปรดให้มหาดเล็กในพระองค์ประพฤติตนเป็นนักเลงสุรา ผู้ที่ประพฤติตนเสพสุราเป็นอาจิณนั้นมักจะต้องพระราชอาญาปลดออกจากราชการ แต่ก็ไม่ทรงห้ามที่เด็กๆ จะกินเหล้าเพื่อให้รู้รส ดังเช่นที่หม่อมหลวงปิ่น มาลากุล ได้เล่าไว้ว่า พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงมีบรั่นดีเก่าอายุมาก ที่ปากขวดมีกุญแจใส่กันขโมย ยังได้ทรงรินพระราชทานท่านผู้เล่าครั้งหนึ่ง และได้มีรับสั่งว่า "ลองดูซี ของดีนะ"

 

          ๓. ตามเสด็จพระราชดำเนินไปนอกพระราชฐานทุกครั้ง รวมถึงการตั้งเครื่องแทนมหาดเล็กตั้งเครื่อง เมื่อเสด็จพระราชดำเนินผ่านฝ่ายในที่ผู้ชายเข้าไปไม่ได้ โดยถือว่านักเรียนมหาดเล็กรับใช้ยังเป็นเด็ก ในการติดต่อกับฝ่ายในนี้เมื่อมีพระบรมราชโองการให้ไปบอกทางฝ่ายในอย่างใดอย่างหนึ่ง ซึ่งส่วนใหญ่มักจะโปรดเกล้าฯ ให้เชิญพระราชกระแสไปแจ้งแก่ ท้าววรคณานันท์ (ม.ร.ว.ปั้ม มาลากุล) ผู้มีหน้าที่ดูแลทรัพย์สมบัติประเภทเงินทองและเพชรพลอยของสมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนี พันปีหลวง เมื่อจะเข้าเขตพระราชฐานชั้นในต้องแจ้งให้เจ้าพนักงาน "กรมโขลน" ซึ่งเป็นข้าราชการสตรีทำหน้าที่เวรยามประจำอยู่ที่ประตูพระราชฐานชั้นในให้ทราบ แล้วจึงเข้าไปติดต่อธุระโดยมีโขลนเดินตามมิให้คลาดจากสายตาจนเสร็จธุระและออกพ้นจากพระราชฐานชั้นใน

 

          ๔. เฝ้าในเวลาทรงเล่นกีฬา ทรงไพ่ และทรงซ้อมละคร ทรงแสดงละคร รวมทั้งละครปริศนา ทั้งนี้เนื่องมาจากพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าอยู่หัวนั้นทรงได้การรับศึกษามาจากประเทศอังกฤษ จึงโปรดการกีฬาเช่นเดียวกับชาวอังกฤษ กีฬาที่เคยทรงตั้งแต่ประทับทรงศึกษาที่ประเทศอังกฤษมีอาทิ เทนนิส แบดมินตัน กอล์ฟ ฟุตบอล เฉพาะอย่างยิ่งกีฬาขี่ม้านั้นมีบันทึกว่าทรงทำคะแนนได้สูงเยี่ยม ส่วนกีฬายิงปืนนั้นก็ทรงได้รับเหรียญทองแม่นปืน แต่เมื่อทรงพระประชวรพระอันตะ (ไส้ติ่ง) อักเสบในระหว่างประทับทรงศึกษาที่มหาวิทยาลัยอ๊อกซ์ฟอร์ด จึงต้องทรงเพลาการทรงกีฬาลง

 

          ๕. ในเวลาเสด็จพระราชดำเนินถวายผ้าพระกฐิน นักเรียนมหาดเล็กรับใช้ต้องไปล่วงหน้าเพื่อคอยรับพระมาลาก่อนที่จะทรงรับผ้าไตรเข้าไปในพระอุโบสถ ถ้าทรงเครื่องเต็มยศทหาร นักเรียนมหาดเล็กรับใช้ก็ต้องไปล่วงหน้าอีกคนหนึ่งเพื่อรับพระคทา เมื่อรับพระมาลาและพระคทาแล้วก็ไปยืนอยู่หลังที่ประทับ ผู้ที่ไม่มีหน้าที่เชิญเครื่องเหล่านี้คงนั่งกับพื้นข้างที่ประทับ งานพระราชพิธีถวายผ้าพระกฐินนี้ มักจะเสด็จพระราชดำเนินวันละ ๓ พระอาราม นักเรียนมหาดเล็กรับใช้จึงต้องมี ๒ ชุด ไปรับเสด็จพระอารามที่ ๑ เสร็จแล้วไปคอยทำหน้าที่ที่พระอารามที่ ๓ อีกชุดหนึ่งรับผิดชอบที่พระอารามที่ ๒

 

          ในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว แม้ไม่ปรากฏหลักฐานแน่ชัดว่า ได้โปรดเกล้าฯ ให้ยุบเลิกตำแหน่งมหาดเล็กรับใช้ไปหรือไม่ แต่ก็มีภาพถ่ายมหาดเล็กรับใช้เดินตามเสด็จอยู่ จึงทำให้เชื่อว่าตำแหน่งมหาดเล็กรับใช้นี่น่าจะเลิกไปเมื่อเปลี่ยนแปลงการปกครอง พ.ศ. ๒๔๗๕

---