ตึกวชิรมงกุฎ หรือที่เรียกกันอย่างลำลองว่า ตึกขาว เพราะตัวตึกเป็นสีขาวนี้ เป็นอาคารเรียนถาวรหลังใหญ่ของวชิราวุธวิทยาลัยที่สร้างขึ้นการกทดแทนเรือนไม้หลังคาจากด้านทิศเหนือของคณะจิตรลดา ที่สร้างขึ้นาตั้งแต่ครั้งพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวโปรดเกล้าฯ ให้โรงเรียนชั่วคราวขึ้นที่สวนกระจังใน พ.ศ. ๒๔๕๓ และได้ใช้เป็นอาคารเรียนของโรงเรียนมาตั้งแต่วันที่ ๒ มิถุนายน พ.ศ. ๒๔๕๔

 

          ต่อมาในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว สภากรรมการจัดการวชิราวุธวิทยาลัย คราวประชุมครั้งที่ ๑๗ เมื่อวันที่ ๒๕ ตุลาคม พ.ศ. ๒๔๗๒ ได้ประชุมพร้อมกัน

 

 

 

พระสาโรชรัตนนิมมานก์ (สาโรช ร. สุขยางค์) และหลวงวิศาลซิลปกรรม (เชื้อ ปัทมจินดา) สถาปนิกผู้ออกแบบตึกวชิรมงกุฎ

 

 

          สภากรรมการฯ จึงได้มอบหมายให้พระสาโรชรัตนนิมมานก์ (สาโรช ร.สุขยางค์) และหลวงวิศาลศิลปกรรม (เชื้อ ปัทมจินดา) สถาปนิกของกระทรงธรรมการ จัดการออกแบบก่อสร้างอาคารเรียนถาวรขนาด ๑๖ ห้องเรียน ขึ้นที่ริมสระน้ำ ด้านหลังหอสวด (หอประชุม) กำหนดให้ตัวอาคารทอดยาวไปตามแนวทิศเหนือ - ใต้ หันหน้าออกไปทางทิศตะวันออกเช่นเดียวกับหอสวด ส่วนรูปลักษณ์ของอาคารกำหนดให้เป็นเป็นตึกทรงไทยสองชั้น ตัวอาคารมีมุขหน้าและมุขหลังที่ตอนปลายรับกับหอสวดที่ด้านหน้า หลังคาเป็นหลังคาลดสามชั้น มีช่อฟ้าใบระกา หางหงส์พร้อมสรรพ หน้าบันมุขหน้าเป็นลายปูนปั้นรูปพระวชิระคมประดับกระจกประดิษฐานเหนือพานแว่นฟ้า มุขหลังเป็นปูนปั้นลายใบเทศ เพื่อให้สอดรับกับหอสวดที่พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวโปรดให้สร้างขึ้นไว้ตั้งแต่คราวเลิมพระชนม์พรรษา ๓ รอบ มโรงนักษัตร (๑ มกราคม ๒๔๕๙)

 

 

หอสวด (หอประชุม) มองเห็นมุขด้านทิศใต้และเหนือของตึกวชิรมงกุฎที่ด้านหลัง

 

 

          ในชั้นต้นสถาปนิกประมาณราคาค่าก่อสร้างไว้ ๑๕๐,๐๐๐ บาท แต่โรงเรียนมีเงินทุนที่พอจะเบิกจ่ายมาใช้ในการก่อสร้างได้เพียง ๗๐,๐๐๐ บาท สภากรรมการจัดการฯ จึงได้นำความกราบบังคมทูลขอพระราชทานพระมหากรุณากู้ยืมเงินจากกระทรวงพระคลังมหาสมบัติเป็นจำนวน ๑๕๐,๐๐๐ บาท เพื่อใช้ในการก่อสร้างอาคารเรียนถาวร กำหนดจะผ่อนใช้คืนกระทรวงพระคลังมหาสมบัติปีละ ๑๖,๐๐๐ บาท โดยขอพระราชทานยกเว้นดอกเบี้ยเป็นกรณีพิเศษ

 

 

อภิรัฐมนตรีสภาในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว

 

 

          อภิรัฐมนตรีสภาหรือสภาที่ปรึกษาราชการแผ่นดินพิจารณาแล้วไม่ให้ความเห็นชอบการกู้ยืมเงินรายนี้ สภากรรมการจัดการฯ จึงได้มีมติให้จัดสรรเงินงบประมาณเหลือจ่ายของโรงเรียนที่สะสมไว้ได้ ๕๐,๐๐๐ บาท รวมกับเงินทุนที่มีอยู่แล้ว ๗๐,๐๐๐ บาท เป็นทุนในการก่อสร้างอาคารเรียนถาวร และได้ขอให้สถาปนิกปรับลดขนาดอาคารเรียนลงตามวงเงินงบประมาณที่มีอยู่เพียง ๑๒๐,๐๐๐ บาท

 

          เมื่อสถาปนิกปรับแก้แบบก่อสร้างเสร็จเรียบร้อยแล้ว จึงได้เริ่มก่อสร้างอาคารเรียนถาวรขนาด ๑๒ ห้องเรียน เป็นตึกก่ออิฐถือปูน โครงสร้างเป็นคอนกรีตเสริมเหล็ก หลังคาเป็นโครงไม้มุงกระเบื้องเคลือบสี ที่มุขปลายอาคารทั้งสองข้างมีบันไดขึ้นสูตัวอาคารทั้งด้านหน้าและด้านหลังมุขละ ๔ บันได

 

 

ซุ้มเรือนแก้วประดิษฐานนูปหล่อพระมนูแถลงสารที่ผนังตอนกลางกลางอาคาร

 

 

          ตอนกลางอาคารมีบันไดขึ้นสู่ชั้นล่างของอาคาร เชื่อมต่อกับบันไดหินชัดขึ้นสู่ชั้นสองของอาคาร ที่ผนังเหนือชานพักบันไดตอนกลางอาคาร เป็นซุ้มเรือนแก้วประดิษฐานรูปหล่อพระมนูแถลงสาร ซึ่งพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้พระยาอนุศาสน์จิตรกร (จันทร์ จิตรกร) เจ้ากรมช่างมหาดเล็ก จัดการปั้นหล่อด้วยสัมฤทธิ์และพระราชทานไว้แก่โรงเรียนตั้งแต่ พ.ศ. ๒๔๕๔

 

          การก่อสร้างเริ่มดำเนินมาพร้อมๆ กับการก่อสร้างตึกพยาบาล (ปัจจุบันจัดเป็นหอประวัติวชิราวุธวิทยาลัย) ที่พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพระราชอุทิศพระราชทรัพย์ส่วนพระองค์ทำผาติกรรมแก่โรงเรียนมาตั้งแต่ปลาย พ.ศ. ๒๔๗๓ มาแล้วเสร็จเมื่อวันที่ ๒๖ มกราคม พ.ศ.๒๔๗๔ โดยนายสง่า วรรณดิษฐ์ ในนามบริษัทสง่าพานิช จำกัด เป็นผู้รับเหมาก่อสร้างในวงเงินค่าจ้างเหมา ๑๐๕,๙๐๐ บาท

 

          ในการก่อสร้างตึกวชิรมงกุฎนี้มีเรื่องเล่าในแวดวงช่างรับเหมาไทยว่า บริษัท สง่าพานิช จำกัด ซึ่งเป็นผู้รับเหมาก่อสร้างตึกวชิรมงกุฎนี้ เป็นบริษัทรับเหมาสัญชาติไทยรายแรกที่ได้รับงานก่อสร้างอาคารขนาดใหญ่ในประเทศไทย เพราะก่อนหน้านั้นงานก่อสร้างขนาดใหญ่ล้วนตกอยู่ในมือผู้รับเหมาต่างชาติทั้งสิ้น

 

          เมื่อการก่อสร้างอาคารเรียนแล้วเสร็จในวันที่ ๔ มกราคม พ.ศ. ๒๔๗๕ สภากรรมการจัดการฯ ได้นำความกราบบังคมทูลอัญเชิญพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัวเสด็จพระราชดำเนินทรงเปิด แต่เนื่องจากเป็นเวลาที่เพิ่งเปลี่ยนแปลงการปกครองมาได้ไม่นาน ประกอบกับพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงมีพระราชดำริทางการเมืองแตกต่างจากคณะราษฎรซึ่งเป็นคณะรัฐบาลในเวลานั้น ในการเปิดตึก เรียนและตึกพยาบาลคราวนั้นจึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯให้พระเจ้าพี่ยาเธอ กรมขุนชัยนาทนเรนทร (สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาชัยนาทนเรนทร) เสด็จแทนพระองค์ทรงเปิดตึกเรียนถาวรที่ได้พระราชทานนามว่า "ตึกวชิรมงกุฎ" เพื่อให้ปรากฏเป็นพระบรมราชานุสาวรีย์ในพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว พระผู้พระราชทานกำเนิดสถาบันการศึกษานี้ เมื่อวันอาทิตย์ที่ ๒๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๔๗๕ เนื่องในกาพระราชพีฉัตรมงคลซึ่งตรงกับวันที่ ๒๕ กุมภาพันธ์

 

 

เหรียญดุษฎีมาลา เข็มศิลปวิทยา

 

 

          ตึกวชิรมงกุฎนี้ ศาสตราจารย์ พลเรือตรี สมภพ ภิรมย์ ราชบัณฑิต อดีตอธิบดีกรมศิลปากร และนายกสมาคมสถาปนิกสาม ในพระบรมราชูปถัมภ์ เคยชี้แจงให้ผู้เขียนฟังว่า เป็นตึกทรงไทยสองชั้นหลังแรกที่มีการสร้างขึ้น และได้เป็นต้นแบบของการก่อสร้างอาคารทรงไทย ๒ ชั้นในเวลาต่อมา และคงจะเป็นเพราะเหตุดังกล่าว จึงมีเรื่องเล่ากันว่า พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัวมีพระราชดำริที่จะพระราชทานเหรียญดุษฏีมาลา เข็มศิลปวิทยา ^[๒] แก่ หลวงวิศาลศิลปกรรม ผู้ร่วมออกแบบ แต่เนื่องจากในวันนั้นมิได้เสด็จพระราชดำเนินด้วยพระองค์เอง หลวงวิศาลศิลปกรรมจึงยังมิได้รับพระราชทาน และต้องรอมาอีก ๕๐ ปี จึงได้รับพระราชทานเหรียญดังกล่าวในคราวฉลองกรุงรัตนโกสินทร์ ๒๐๐ ปี เมื่อ พ.ศ. ๒๕๒๕

---