เมื่อพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระมหากรุณาสถาปนาโรงเรียนมหาดเล็กหลวงขึ้นแทนพระอารามหลวงใน พ.ศ. ๒๔๕๓ แล้ว ก็ได้โปรดเกล้าฯ ให้หลวงวิรัชเวชกิจ (สุ่น สุนทรเวช) ^[๑] แพทย์ประจำพระองค์มา เป็นแพทย์ประจำโรงเรียนเป็นคนแรก ครั้นทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้สร้างโรงเรียนชั่วคราวเป็นเรือนไม้หลังคาจากที่สวนกระจังในเดือนมิถุนายน พ.ศ. ๒๔๕๔ แล้ว ก็ได้โปรดเกล้าฯ ให้สร้างเรือนพยาบาลนักเรียนป่วยเจ็บไว้รวมในหมู่เรือนไม้หลังคาจากนั้นด้วย

 

          เรือนพยาบาลในหมู่เรือนไม้หลังตาจากนั้นคงจะได้ใช้เป็นสถานที่พยาบาลนักเรียนที่ป่วยเจ็บมาจนรวมโรงเรียนมหาดเล็กหลวงกับราชวิทยาลัยเข้าด้วยกันในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว เรือนพยาบาลนั้นคงจะอยู่ในสภาพทรุดโทรมเกินกว่าจะซ่อมแซม โรงเรียนจึงได้จัด "พระตำหนักสมเด็จ" หรือพระตำหนักเดิมในสมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชชนนี พันปีหลวง เป็นสถานที่พยาบาลนักเรียนที่ป่วยเจ็บ

 

 

พระตำหนักพญาไท ตอนปลายรัชกาลพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว

 

 

พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงเครื่องปกติจอมพลเรือ จอมทัพเรือสยาม สมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนี พันปีหลวง ประทับฉายพระบรมฉายาลักษณ์พร้อมด้วยพระราชโอรส ณ พระตำหนักพญาไท เมื่อวันที่ ๒๙ มีนาคม พ.ศ. ๒๔๕๓

(ประทับยืนจากซ้าย) ๑. นายร้อยโท สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้าอัษฎางค์เดชาวุธ กรมขุนนครราชสีมา (นายพลเรือเอก สมเด็จพระอนุชาธิราช เจ้าฟ้าฯ กรมหลวงนครราชสีมา) ๒. นายพันเอก พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว (ผู้บังคับการพิเศษกรมทหารราบที่ ๑ มหาดเล็กรักษาพระองค์ในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว) ๓. นายพลโท สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้าจักรพงษ์ภูวนาถ กรมขุนพิษณุโลกประชานาถ (จอมพล สมเด็จพระอนุชาธิราช เจ้าฟ้าฯ กรมหลวงพิษณุโลกประชานาถ)

(ประทับพื้น) ๑. นายร้อยตรี สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้าจุฑาธุชธราดิลก กรมขุนเพชรบูรณ์อินทราชัย (สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าฯ กรมขุนเพชรบูรณ์อินทราชัย) ๒. นายร้อยตรี หม่อมเจ้าพงษ์จักร จักรพงษ์ (พันเอก พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าจุลจักรพงษ์) ๓. นายร้อยตรี สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้าประชาธิปกศักดิเดชน์ กรมขุนศุโขทัยธรรมราชา (พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว)

 

 

          "พระตำหนักสมเด็จ" นั้น เดิมเป็นพระตำหนักที่พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้พระยาบุรุษรัตนราชพัลลภ (นพ ไกรฤกษ์) เป็นแม่กองสร้างขึ้นที่ทุ่งนาพญาไท เมื่อ พ.ศ. ๒๔๕๑ ภายหลังจากเสด็จกลับจากประพาสยุโรปครั้งที่ ๒ สำหรับเป็นที่ประทับพักผ่อนพระอิริยาบถในเวลาเสด็จพระราชดำเนินประพาสทุ่งนาพญาไทและที่ตำหนักพญาไทนั้นเสมอ ครั้นพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวเสด็จสวรรคตใน พ.ศ. ๒๔๕๓ แล้ว สมเด็จพระศรีพัชรินทรา บรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนี พันปีหลวง ได้ย้ายมาประทับที่พระตำหนักพญาไทนี้เป็นการถาวรตราบจนเสด็จสวรรคตเมื่อวันที่ ๒๐ ตุลาคม พ.ศ. ๒๔๖๒

 

 

พระตำหนักสมเด็จ ที่สนามข้างหอประชุมด้านคณะจิตรลดา

 

 

          ภายหลังจากเชิญพระบรมศพไปประดิษฐาน ณ พระที่นั่งดุสิตมหาปราสาท ในพระบรมมหาราชวังแล้ว ต่อมาวันที่ ๒๘ ตุลาคม พ.ศ. ๒๔๖๒ พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้เสด็จพระราชดำเนินไปทอดพระเนตรพระตำหนักพญาไท แล้วมีพระราชกระแสให้กรมศิลปากรจัดการรื้อย้ายพระตำหนักพญาไท มาปลูกสร้างที่มุมด้านทิศตะวันออกเฉียงเหนือของเรือนไม้หลังคาจากที่ใช้เป็นอาคารเรียนของโรงเรียนมหาดเล็กหลวง พระราชทานให้เป็นหอเรียนวิทยาศาสตร์และคณะเด็กเล็ก โดยโปรดเกล้าฯ ให้ออกนามพระตำหนักนี้ว่า "พระตำหนักสมเด็จ" ทรงพระราชอุทิศถวายเป็นพระราชกุศลแด่สมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนี พันปีหลวง ได้โปรดเกล้าฯ ให้จัดการบำเพ็ญพระราชกุศลฉลองพระตำหนักเมื่อวันอังคารที่ ๒๘ ธันวาคม พ.ศ. ๒๔๖๓ และในการเสด็จพระราชดำเนินพระราชทานประกาศนียบัตรและรางวัลประจำปีแก่นักเรียนโรงเรียนในพระบรมราชูปถัมภ์ในบ่ายวันเดียวกันนั้น ก็ได้เสด็จพระราชดำเนินพร้อมด้วยพระวรกัญญาปทาน พระองค์เจ้าวัลลภาเทวี ^[๒] ทรงเหยียบพระตำหนักนี้ด้วย

 

          โรงเรียนมหาดเล็กหลวงคงจะได้ใช้พระตำหนักพญาไทเป็นหอเรียนวิทยาศาสตร์ต่อเนื่องมาจนถึงคราวยุบรวมโรงเรียนราชวิทยาลัยเข้ากับโรงเรียนมหาดเล็กหลวงเมื่อปลายปี พ.ศ.๒๔๖๘ ต่อกับต้นปี พ.ศ. ๒๔๖๙ จึงพบความตอนหนึ่งในรายงานการประชุมกรรมการอำนวยการวชิราวุธวิทยาลัยครั้งที่ ๑๐ เมื่อวันที่ ๒๗ มกราคม พ.ศ. ๒๔๖๙ ว่า

 

 

พระยาปรีชานุสาสน์ (เสริญ ปันยารชุน) ผู้บังคับการวชิราวุธวิทยาลัย พ.ศ. ๒๔๖๙ - ๒๔๗๕

 

 

---